Στις μέρες μας, έχουμε θετικές εξελίξεις και καινοτόμες προσεγγίσεις σε πολλούς τομείς που σχετίζονται τόσο με την πρώιμη, έγκαιρη και σωστή διάγνωση του καρκίνου όσο και με την θεραπευτική αντιμετώπιση των συμπαγών όγκων.
Ο καρκίνος αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως και είναι η δεύτερη πιο συχνή κύρια αιτία θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 2023, 1.958.310 νέες περιπτώσεις καρκίνου και 609.820 θάνατοι από καρκίνο αναμένεται να συμβούν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δυστυχώς, η πανδημία της νόσου COVID-19 προκάλεσε σημαντικές καθυστερήσεις στη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου. Οι καθυστερήσεις αυτές θα οδηγήσουν σε αύξηση των διαγνώσεων καρκίνου σε πιο προχωρημένα στάδια και βέβαια με χειρότερη πρόγνωση. Αυτές και άλλες δευτερεύουσες συνέπειες της πανδημίας COVID-19 θα συμβούν σταδιακά με την πάροδο του χρόνου και θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να δούμε τις τελικές συνέπειές της. Ωστόσο, παρά την πανδημία και σε αντίθεση με άλλες κύριες αιτίες θανάτου, το ποσοστό θνησιμότητας από τον καρκίνο συνέχισε να μειώνεται από το 2019 έως το 2020 (κατά 1,5%), συμβάλλοντας σε συνολική μείωση 33% από το 1991. Αυτή η πρόοδος αντανακλά όλο και περισσότερο τις εξελίξεις και καινοτομίες στη διάγνωση και θεραπεία της νόσου του καρκίνου γενικά.
Τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις στην ογκολογία είναι αλματώδεις και συνεχείς. Στις μέρες μας, έχουμε θετικές εξελίξεις και καινοτόμες προσεγγίσεις σε πολλούς τομείς που σχετίζονται τόσο με την πρώιμη, έγκαιρη και σωστή διάγνωση του καρκίνου όσο και με την θεραπευτική αντιμετώπιση των συμπαγών όγκων. Ειδικότερα, για τους περισσότερους όγκους έχουμε σημαντικές εξελίξεις για το πρώιμο στάδιο όπως πχ καλύτερες απεικονιστικές μέθοδοι για την έγκαιρη διάγνωση και τη βέλτιστη σταδιοποίηση της νόσου, νεότερες μέθοδοι για την πληρέστερη μοριακή και γενετική ανάλυση του όγκου, γενετικές υπογραφές για την καλύτερη αξιολόγηση του κινδύνου υποτροπής της νόσου αλλά και του ενδεχόμενου κλινικού οφέλους από την επικουρική θεραπεία, νεότερες μέθοδοι ακτινοθεραπείας, νεότερες συστηματικές επικουρικές θεραπείες (ορμονοθεραπείες, στοχεύουσες θεραπείες, ανοσοθεραπείας, συνδυασμούς φαρμάκων) κ.α. που συμβάλουν σχεδόν στην ίαση των ασθενών μας.
Επιπλέον, ανάλογες εξελίξεις έχουμε και για το μεταστατικό στάδιο των περισσοτέρων όγκων όπως πχ καλύτερες απεικονιστικές μέθοδοι για τη βέλτιστη σταδιοποίηση της νόσου, νεότερες μέθοδοι για την πληρέστερη μοριακή και γενετική ανάλυση του όγκου, νεότερες μέθοδοι ακτινοθεραπείας, νεότερες συστηματικές θεραπείες (ορμονοθεραπείες, στοχεύουσες θεραπείες, ανοσοθεραπείες, συνδυασμούς φαρμάκων, νέες φαρμακοτεχνικές μορφές) κ.α. που συμβάλουν στην μετατροπή του μεταστατικού καρκίνου σε μια χρόνια νόσο σε αρκετές περιπτώσεις.
Οι περισσότεροι συμπαγείς όγκοι εμφανίζουν σημαντική ετερογένεια αναφορικά με τον ιστολογικό τύπο, τη φυσική πορεία της νόσου, τη βιολογική συμπεριφορά, την ανταπόκριση στη θεραπεία αλλά και την πρόγνωσή τους γενικότερα. Η βέλτιστη διαχείριση και αντιμετώπιση των ασθενών με συμπαγείς όγκους είναι πολυπαραγοντική, περίπλοκη, απαιτητική και θα πρέπει να βασίζεται στη διεπιστημονική προσέγγιση και συνεργασία (multidisciplinary approach) αρκετών διαφορετικών ιατρικών ειδικοτήτων. Η κλινική χρησιμότητα και η αξία μιας σωστά οργανωμένης ογκολογικής ομάδας καθώς και του ογκολογικού συμβουλίου είναι αδιαμφισβήτητα.
Σημαντικό βήμα για τη βέλτιστη αντιμετώπιση ενός συμπαγούς όγκου, αποτελεί η σωστή και πλήρης διάγνωσή και κατηγοριοποίησή του. Για τη διάγνωση θα πρέπει να αξιοποιούνται σωστά το ιατρικό ιστορικό, η κλινική εξέταση και οι κατάλληλα επιλεγμένες εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις. Πολύ μεγάλη σημασία έχει η σωστή ιστολογική ταυτοποίηση του όγκου. Μερικοί από τους παράγοντες που είναι σημαντικοί και επηρεάζουν την αντιμετώπιση των όγκων είναι οι ακόλουθοι: ο ρυθμός κυτταρικού πολλαπλασιασμού (δείκτης Ki-67), ο βαθμός διαφοροποίησης (grade), η έκταση της νόσου (TNM staging), η λειτουργικότητα και ο μοριακός έλεγχος (molecular profile). Επιπλέον, σημαντικό είναι να διερευνηθεί η πιθανότητα ύπαρξης κάποιου οικογενούς ή κληρονομικού συνδρόμου. Οι πληροφορίες αυτές συλλέγονται από τις ιστολογικές, απεικονιστικές, βιοχημικές και μοριακές εξετάσεις οι οποίες θα πρέπει να γίνονται σε κατάλληλα εργαστήρια με εμπειρία στους διάφορους τύπους συμπαγών όγκων.
Στις μέρες μας είναι απαραίτητος ο μοριακός έλεγχος των περισσοτέρων όγκων όπως πχ του καρκίνου πνεύμονα για τη σωστή λήψη θεραπευτικών αποφάσεων. Η κατανόηση της παθοφυσιολογίας του καρκίνου και η ανίχνευση σχετικών μεταλλάξεων ή γενικότερα μοριακών «αλλαγών-βλαβών» είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπευτικών στρατηγικών. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι οι καρκίνοι ενός οργάνου πχ του παχέος εντέρου δεν είναι «ίδιοι». Καταλυτική σημασία στην σωστή διάκριση των διαφόρων υποτύπων των όγκων παίζει ο ενδελεχής μοριακός έλεγχος. Σήμερα με το μοριακό έλεγχο των συμπαγών όγκων, που συνήθως γίνεται με την τεχνική της αλληλούχισης νέας γενιάς (next generation sequencing-NGS) ελέγχονται αρκετές μοριακές και γενετικές αλλαγές όπως πχ οι μεταλλάξεις ή αναδιατάξεις των EGFR, ALK, BRCA1, BRCA2, KRAS, NRAS, BRAF, MET, ROS1, RET, NTRK κ.α. Η ανεύρεση κάποιας από αυτές τις «στοχεύσιμες» μοριακές και γενετικές αλλαγές σε κάποιους ασθενείς, δηλαδή μοριακές και γενετικές αλλαγές για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμες «στοχεύουσες» θεραπείες, αυξάνει τις θεραπευτικές επιλογές για τους ασθενείς αυτούς επιπλέον των θεραπειών που είναι διαθέσιμες μέχρι σήμερα όπως πχ χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία, βιολογικοί παράγοντες και συνδυασμοί τους.
Αναμφισβήτητα, η χειρουργική αφαίρεση του όγκου παραμένει η θεραπεία εκλογής για τους περισσότερους όγκους είτε έχοντας ως στόχο την πλήρη αφαίρεση του όγκου με σκοπό την ίαση (R0 εκτομή), είτε έχοντας ως στόχο την αφαίρεση μέρους του όγκου (κυτταρομείωση) που ενδείκνυται σε κάποιες περιπτώσεις μεταστατικής νόσου. Οι νεότερες μέθοδοι χειρουργικής αφαίρεσης των όγκων όπως πχ με ρομποτική χειρουργική έχουν πολύ καλά κλινικά αποτελέσματα με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες και αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα ζωής των ασθενών. Επίσης, αναφορικά με τις τοπικές θεραπείες που εφαρμόζουμε μερικές φορές στους ογκολογικούς ασθενείς μας υπάρχουν ενθαρρυντικά δεδομένα αναφορικά με την κλινική αποτελεσματικότητα αλλά και την ασφάλεια των νεότερων μεθόδων ακτινοθεραπείας αλλά και άλλων εντοπισμένων θεραπειών πχ ακτινοχειρουργικής, laser, ablation, κ.α.
Επιπρόσθετα, τα νεότερα φάρμακα για τη συστηματική θεραπεία του καρκίνου, έχουν συσχετιστεί με πολύ θετικά κλινικά αποτελέσματα, με ελάττωση των ανεπιθύμητων ενεργειών αλλά και με διατήρηση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι «στοχεύουσες» θεραπείες είναι μια ομάδα φαρμάκων, συνήθως από του στόματος, που έχουν ένδειξη για την αντιμετώπιση όγκων με «στοχεύσιμες» μοριακές και γενετικές αλλαγές πχ EGFR, ALK, BRCA, κ.α.
Η ανοσοθεραπεία αποτελεί επανάσταση στην κλινική ογκολογία, εφαρμόζεται πλέον καθημερινά σε αρκετούς συμπαγείς όγκους και σε κάποιους από αυτούς τα αποτελέσματα είναι θεαματικά όπως πχ στο μελάνωμα, στον καρκίνο του πνεύμονα, στον καρκίνο του νεφρού, κ.α. Επίσης, μια άλλη καινοτομία στη συστηματική θεραπεία του καρκίνου αποτελεί η νέα ομάδα αντινεοπλασματικών φαρμάκων που είναι συνδεδεμένα σε αντισώματα (antibody drug conjugates-ADCs) και που έχουν ήδη θετικά αποτελέσματα στον καρκίνο του μαστού, στον καρκίνο του πνεύμονα, κ.α. Τέλος, σημαντικές εξελίξεις και καινοτόμες προσεγγίσεις στην ογκολογία αποτελούν οι αναστολείς των κυκλινών (CDK4/6 inhibitors) για τον καρκίνο του μαστού και οι νεότερες ογκολογικές θεραπείες της πυρηνικής ιατρικής όπως πχ η peptide receptor radionuclide therapy-PRRT για τους νευροενδοκρινείς όγκους.
Τα τελευταία 3 χρόνια ζούμε πρωτόγνωρες συνθήκες εξαιτίας της πανδημίας της νόσου COVID-19. Η πανδημία COVID-19 έκανε επιτακτική την ανάγκη για αποτελεσματικότερη χρήση των υγειονομικών πόρων. Τα τρία αυτά χρόνια της πανδημίας, η δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη είχε να αντιμετωπίσει σημαντική εισροή ασθενών νοσούντων από COVID-19 αλλά και ταυτόχρονα να προφυλάξει τους ευάλωτους πληθυσμούς όπως πχ οι ογκολογικοί ασθενείς από την COVID-19. Είναι σίγουρο ότι η κατ’οίκον χορήγηση θεραπειών, όπου αυτό είναι εφικτό, δύναται να υποστηρίξει την αποφόρτιση της βραχείας νοσηλείας και των ογκολογικών τμημάτων με πολλαπλά οφέλη στα σύστημα υγείας αλλά πρωτίστως στους ταλαιπωρημένους ασθενείς μας και τους συνοδούς τους. Σήμερα, έχουμε στη διάθεσή μας καινοτόμες προσεγγίσεις όπως πχ νέες φαρμακοτεχνικές μορφές συνδυασμού φαρμάκων, σε συγκεκριμένες δόσεις για υποδόρια χορήγηση που μπορεί να χορηγηθούν και στο σπίτι των ασθενών χωρίς να απαιτείται μετακίνηση τους στις μονάδες υπηρεσιών υγείας (βραχείες νοσηλείες ή ογκολογικά τμήματα).
Ανεξάρτητα από τα παραπάνω και τις σημαντικές εξελίξεις και καινοτομίες στην ογκολογία, η αξία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου παραμένει ανεκτίμητη. Ειδικότερα, ένας υγιεινός τρόπος ζωής (διατροφή, άσκηση), η διακοπή του καπνίσματος, η προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία, η διενέργεια των απαραίτητων εμβολιασμών και η αποφυγή του άγχους συμβάλουν στην πρωτογενή πρόληψη του καρκίνου γενικά σε μεγάλο βαθμό. Επίσης, η τήρηση των οδηγιών για την δευτερογενή πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου κρίνεται απαραίτητη όπως πχ μαστογραφία, τεστ Παπανικολάου, κολονοσκόπηση, κ.α. Σχεδόν το 50% των καρκίνων μπορεί να προληφθεί εφαρμόζοντας όλα τα ανωτέρω.
Βρισκόμαστε πλέον στο 2023 όπου ευτυχώς έχουμε διαθέσιμα αρκετά διαγνωστικά και θεραπευτικά όπλα για την μάχη ενάντια στον καρκίνο. Αυτό αποδεικνύεται από τις βελτιωμένες επιβιώσεις και την καλύτερη πορεία των περισσοτέρων ασθενών με καρκίνο. Κάθε μέρα προσπαθούμε να διαμορφώσουμε το βέλτιστο θεραπευτικό πλάνο για κάθε ασθενή μας, αποσκοπώντας στο μέγιστο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα και εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα μια καλή ποιότητα ζωής για τους ασθενείς μας.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι ο κάθε ασθενής μας είναι ξεχωριστός με τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αλλά και με την δική του μοναδική ψυχοσωματική οντότητα. Οδηγοί στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να είναι οι αρχές της εξατομικευμένης ιατρικής (personalized medicine), της ιατρικής ακριβείας (precision medicine) αλλά και της ολιστικής ιατρικής (holistic medicine), στις οποίες θα πρέπει να βασίζεται η σύγχρονη κλινική ογκολογία. Δεν θεραπεύουμε ασθένειες αλλά ασθενείς-ανθρώπους με τις δικές τους προσωπικότητες και επιθυμίες οι οποίες θα πρέπει να είναι απόλυτα σεβαστές. Σήμερα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο καρκίνος μπορεί να «νικηθεί», τουλάχιστον σε αρκετές περιπτώσεις. Ελπίζουμε οι περιπτώσεις αυτές να αυξάνονται καθημερινά και να είμαστε σε θέση να θεραπεύουμε ολοένα και περισσότερους ασθενείς με καρκίνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις δυσκολίες και την κόπωση σωματική και ψυχική αρκετοί ασθενείς με καρκίνο βγαίνουν νικητές στον αγώνα ενάντια στη νόσο και αυτό είναι πολύ ευχάριστο, ενθαρρυντικό και αισιόδοξο!
Συμπερασματικά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω για τον καρκίνο υπάρχουν εξελίξεις και καινοτόμες προσεγγίσεις τόσο για τις τοπικές όσο και για τις συστηματικές θεραπείες. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι διότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας νεότερες μορφές θεραπειών για την πλειοψηφία των συμπαγών όγκων αφενός με πολύ καλά κλινικά αποτελέσματα και αφετέρου με διατήρηση της ποιότητας ζωής των ασθενών σε καλό επίπεδο.
Ωστόσο, ο βέλτιστος χρόνος έναρξης κάποιας θεραπείας, η βέλτιστη αλληλουχία χορήγησης των διαφορετικών θεραπειών αλλά και η ανεύρεση ισχυρών προγνωστικών και προβλεπτικών βιοδεικτών για την επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας για κάθε ασθενή μας ξεχωριστά, είναι θέματα ανοικτά και αποτελούν προκλήσεις στην ογκολογία που απαιτούν περαιτέρω έρευνα και κλινικές μελέτες. Στις προκλήσεις αυτές προσπαθεί να δώσει κάποιες λύσεις η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) που είναι μια σημαντική εξέλιξη και καινοτομία η οποία χρησιμοποιείται ήδη σε ορισμένους κλάδους της ογκολογίας σε κάποια κέντρα του εξωτερικού.
Ελπίζουμε να έχουμε κάποιες απαντήσεις στα παραπάνω σημαντικά κλινικά ερωτήματα στο άμεσο μέλλον για να μπορούμε να «ξετυλίγουμε τον μίτο της Αριάδνης για κάθε ασθενή μας…στον λαβύρινθο της σύγχρονης ογκολογίας», με σκοπό τη διαμόρφωση της βέλτιστης αλληλουχίας των διάφορων θεραπειών αποσκοπώντας στο μέγιστο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα και εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα μια καλή ποιότητα ζωής.