Για σημαντικές εξελίξεις στον καρκίνο των ωοθηκών και της ουροδόχου κύστεως μίλησε στο Hellenic Medical Review ο Αριστοτέλης Μπάμιας, Καθηγητής Θεραπευτικής - Παθολογίας-Ογκολογίας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διευθυντής της Β’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, ΑΤΤΙΚΟΝ Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο.

Στην ομιλία σας στο πρόσφατο 7th Cancer Conference κάνατε λόγο για «καταρράκτη» εξελίξεων στον τομέα των θεραπευτικών επιλογών για την αντιμετώπιση του καρκίνου των ωοθηκών από το 2003 και μετά. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα γι΄αυτές τις εξελίξεις;

Ο «καταρράκτης εξελίξεων» τον οποίο ανέφερα στο Cancer Conference αφορά τόσο συστηματικές θεραπείες όσο και χειρουργικές, που αφορούν τον προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών. Αναφορικά με τις χειρουργικές θεραπείες, υπήρξε μεγάλη βελτίωση με την εισαγωγή της λαπαροσκοπικής τεχνικής, κυρίως όμως με τη δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων σε όλο τον κόσμο. Αναφορικά με τα φάρμακα, η «ραχοκοκαλιά» παραμένει η χημειοθεραπεία, όμως πλέον έχουν προστεθεί και νέα φάρμακα που στοχεύουν συγκεκριμένα μοριακά «μονοπάτια».

Ο καρκίνος ωοθηκών πριν μερικά χρόνια θεωρείτο ένας σοβαρός και επικίνδυνος για τη ζωή καρκίνος, όμως σήμερα πλέον θεωρείται χρόνιο νόσημα; Πώς φτάσαμε εδώ; Ποια τα επιδημιολογικά στοιχεία που έχουμε για τη χώρα μας;

Είναι αλήθεια ότι η έκβαση του καρκίνου των ωοθηκών, ειδικά του προχωρημένου, δεν έχει καμιά σχέση με αυτή που αντιμετωπίζαμε όταν ξεκίνησα να εργάζομαι στην ογκολογία. Αφενός η χειρουργική αντιμετώπιση είναι πλέον πιο «επιθετική», με πολύ καλά αποτελέσματα. Σήμερα εφαρμόζεται δεύτερο ή και τρίτο χειρουργείο στον προχωρημένο καρκίνο, με αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Αφετέρου, έχουμε πολύ μεγάλη βελτίωση με τις μοριακές θεραπείες, που σταθεροποιούν και αδρανοποιούν τους όγκους. Πλέον γυναίκες με πολύ προχωρημένη νόσο ξεπερνούν την πενταετία σε επιβίωση και αρκετές και τη δεκαετία, πολλές δε από αυτές με καλή ποιότητα ζωής. Αναφορικά με τα επιδημιολογικά στοιχεία, στη χώρα μας υπάρχει το γνωστό πρόβλημα της μη πλήρους καταγραφής των περιστατικών από τους θεράποντες γιατρούς, με αποτέλεσμα να μην έχουμε πλήρη στοιχεία. Τα στοιχεία για την έκβαση των περιστατικών τα έχουμε κυρίως από νοσοκομειακούς ασθενείς και κατά βάση από ακαδημαϊκά κέντρα. Ωστόσο, από την εποχή που βρισκόμουν στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» είχαμε δημοσιεύσει σειρές στοιχείων που έδειχναν ξεκάθαρα ότι η πρόγνωση των ασθενών με καρκίνο των ωοθηκών στην Ελλάδα είναι ακριβώς η ίδια με αυτή που υπάρχει στα καλύτερα κέντρα του εξωτερικού, ενώ η φαρμακευτική πρόοδος από το εξωτερικό δεν αργεί να φτάσει στη χώρα μας. Οι γυναίκες ασθενείς στην Ελλάδα δεν στερούνται τις σύγχρονες θεραπείες, με αποτέλεσμα να έχουν βελτιωμένα αποτελέσματα.

Ποιο ρόλο παίζει το γονίδιο BRCA στη βιολογία της νόσου; Ποιες γυναίκες με καρκίνο ωοθηκών θα πρέπει να ελέγχονται για γενετικές μεταβολές του γονιδίου BRCA; Έχει νόημα γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό να ελέγχονται για τον εν λόγω γονίδιο;

Υπάρχουν κριτήρια, σύμφωνα με τα οποία ακόμα και υγιείς γυναίκες που έχουν συγκεκριμένο οικογενειακό ιστορικό, θα πρέπει να ελέγχονται για την ύπαρξη του γονιδίου BRCA. Πρέπει βεβαίως πρώτα να ελέγχεται η ασθενής, και εάν είναι θετική, θα πρέπει να ελέγχεται και το στενό συγγενικό περιβάλλον. Το γονίδιο BRCA έχει διπλή σημασία: Αφενός να βρούμε συγγενείς που δεν πάσχουν, αλλά πρέπει να μπουν σε ένα πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου για να μην αναπτύξουν καρκίνο μαστού ή ωοθηκών, για τους οποίους προδιαθέτει το εν λόγω γονίδιο, αφετέρου δε για θεραπευτικούς λόγους.

Η έρευνα έχει δείξει ότι το γονίδιο αυτό είναι απαραίτητο για να επιδιορθώνει το DNA των κυττάρων. Εάν ο όγκος έχει αυτό το γονίδιο, είναι δύσκολο να καταστραφούν τα καρκινικά κύτταρα. Ξέρουμε όμως, ότι σε ένα υψηλό ποσοστό όγκων, που φτάνει και το 50%, τα κύτταρα δεν έχουν αυτό το γονίδιο, επομένως αναγκάζονται να ακολουθήσουν άλλα μοριακά «μονοπάτια» για να επιδιορθώσουν το DNA τους. Σήμερα διαθέτουμε φάρμακα που αναστέλλουν αυτά τα μονοπάτια, με αποτέλεσμα να έχουμε πολύ καλά αποτελέσματα. Συνεπώς, όλες οι γυναίκες με προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών, με τον πιο κοινό ιστολογικό τύπο που είναι το ορώδες υψηλής κακοήθειας καρκίνωμα, θα πρέπει να ελέγχονται για το γονίδιο BRCA.

Επισημαίνετε ότι η θεραπεία του καρκίνου των ωοθηκών είναι ένας συνδυασμός χειρουργικής και φαρμακευτικής (συστηματικής) αντιμετώπισης, για αυτό και είναι αναγκαία η ύπαρξη εξειδικευμένων κέντρων με κατάλληλες υποδομές όπου οι χειρούργοι συνεργάζονται με τους ογκολόγους –παθολόγους για την επίτευξη των βέλτιστων θεραπευτικών αποτελεσμάτων. Δώστε μας περισσότερες λεπτομέρειες, καθώς και παραδείγματα αυτής της συνεργασίας.

Τα ογκολογικά συμβούλια των νοσοκομείων είναι θεσμοθετημένα από τον νόμο, όμως δεν εξασφαλίζουν ταυτόχρονα ότι θα υπάρχει το επίπεδο εξειδίκευσης και η διεπιστημονική συνεργασία που απαιτούνται για τη θεραπεία του καρκίνου των ωοθηκών. Κατά συνέπεια, οι ασθενείς θα πρέπει να αναζητούν τα εξειδικευμένα αυτά κέντρα, όπου μπορούν να τους δώσουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Είμαι ευτυχής που εργάστηκα επί 17 χρόνια στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», που αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο αναφοράς για γυναικολογικούς καρκίνους, ένα κέντρο αναγνωρισμένο και από την Ευρωπαϊκή Σχολή Γυναικολογικής Ογκολογίας, που παρέχει εξειδίκευση και σε ιατρούς από άλλες χώρες. Βεβαίως, αυτό δεν είναι το μόνο κέντρο, υπάρχουν και άλλα εξειδικευμένα κέντρα στην Ελλάδα που μπορούν να επιτύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα για τις γυναίκες με καρκίνο των ωοθηκών.

Οι Ελληνίδες ασθενείς θα πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στους Έλληνες ογκολόγους και στα ελληνικά κέντρα, γιατί δεν στερούνται των επιστημονικών εξελίξεων που καταγράφονται σε διεθνές επίπεδο και μπορούν να έχουν υψηλό επίπεδο θεραπευτικής αντιμετώπισης.

Καρκίνος ουροδόχου κύστεως

Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι ο καρκίνος της ουροδόχου κύστεως αυξήθηκε κατά 36% την τελευταία 10ετία;

Ο καρκίνος της ουροδόχου κύστεως είναι πολύ συχνός στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στις Μεσογειακές χώρες. Η Ελλάδα είναι η χώρα με την υψηλότερη συχνότητα σε όλο τον κόσμο, όσον αφορά τους άνδρες.

Οι λόγοι δεν είναι επαρκώς καθορισμένοι, ωστόσο ο σημαντικότερος λόγος θεωρείται το κάπνισμα. Όμως παράλληλα, ο καρκίνος αυτός, στα ¾ των περιπτώσεων που παρουσιάζεται κατά τη διάγνωση, δεν είναι θανατηφόρος. Είναι επιφανειακός και αντιμετωπίζεται με τοπικές θεραπείες και καλή παρακολούθηση.

Συνεπώς η αύξηση των περιστατικών καρκίνου της ουροδόχου κύστεως στη χώρα μας είναι κάτι που θα πρέπει να μας προβληματίσει, όμως στη συντριπτική πλειοψηφία, δεν αποτελεί κίνδυνο για τη ζωή των ασθενών.

Πώς μπορεί να διαγνωστεί εγκαίρως ο καρκίνος αυτός και ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

Σας ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση, διότι η ομάδα που έχω την τιμή να είμαι πρόεδρός της, η Ελληνική Ερευνητική Ομάδα Ουρογεννητικού Καρκίνου (ΕΕΟΟΓΕΚ), σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ουρολογίας, έχει δώσει πολύ μεγάλη σημασία στην ευαισθητοποίηση του κοινού.

Το βασικό σύμπτωμα του καρκίνου του ουροθηλίου είναι η αιματουρία. Πριν μερικές εβδομάδες ήμασταν στο Σύνταγμα ενημερώνοντας το κοινό, ενώ σύντομα θα τρέξει και ένα ενημερωτικό σποτ στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι άνδρες πολλές φορές συνδέουν την αιματουρία με προβλήματα στον προστάτη, ενώ οι γυναίκες με ουρολοίμωξη, όμως την τελική λέξη πρέπει να την έχει ο ουρολόγος. Στην πρώτη παρουσία αίματος στα ούρα πρέπει να επισκεφθούμε ουρολόγο, γιατί σε περίπτωση καρκίνου της ουροδόχου κύστεως η έγκαιρη διάγνωση παίζει κομβικό ρόλο. Όσο για τους παράγοντες κινδύνου, το κάπνισμα παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο, ενώ άλλοι παράγοντες αφορούν την έκθεση σε ορισμένες βιομηχανικές χημικές ουσίες, χρωστικές κ.ά. που όμως δεν αφορούν τόσο τη χώρα μας.

Ποιες οι διαφορές στην αντιμετώπιση του ουρογεννητικού καρκίνου μεταξύ ανδρών και γυναικών ασθενών;

Ο καρκίνος της ουροδόχου κύστεως είναι πιο συχνός στους άνδρες. Επίσης, διαφέρει η χειρουργική αντιμετώπιση: εάν πρέπει να αφαιρεθεί η κύστη, πρόκειται για διαφορετική επέμβαση, καθώς εάν υπάρχει διήθηση, στον άνδρα αφαιρείται ο προστάτης, ενώ στη γυναίκαι αφαιρείται η μήτρα.

Ποιος ο ρόλος της ανοσοθεραπείας στην αντιμετώπιση του ουροθηλιακού καρκίνου;

Η ανοσοθεραπεία έφερε πραγματική κοσμογονία στη θεραπευτική αντιμετώπιση του ουροθηλιακού καρκίνου. Είναι μια θεραπεία η οποία προς το παρόν χρησιμοποιείται στη μεταστατική νόσο, όμως μελετάται και ήδη έχει μπει και σε προηγούμενα στάδια.

Ήδη η ενδοκυστική ανοσοθεραπεία εφαρμόζεται από το 1976, όταν έγινε η πρώτη χρησιμοποίηση του BCG (εξασθενημένα μυκοβακτηρίδια φυματίωσης) στην αντιμετώπιση του καρκίνου της ουροδόχου κύστεως. Σήμερα έχουμε πολύ καλύτερα φάρμακα, πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται και σε άλλους καρκίνους, φάρμακα τα οποία είναι διαθέσιμα και στην Ελλάδα.

Ποια η πρόγνωση, αλλά και η θεραπευτική αντιμετώπιση του υποτροπιάζοντος καρκίνου ουροδόχου κύστεως;

Μέχρι τη εμφάνιση της ανοσοθεραπείας, οι γιατροί δεν είχαν στα χέρια τους πολλές θεραπευτικές λύσεις για τον υποτροπιάζοντα καρκίνο ουροθηλίου. Η χημειοθεραπεία είναι πάρα πολύ καλή θεραπεία και το 20%-25% των ασθενών με προχωρημένη νόσο ιώνται με αυτή. Σήμερα, με την παρουσία της χημειοθεραπείας, τα πράγματα γίνονται ακόμα καλύτερα. Ωστόσο, θα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια ώστε να μην υποτροπιάσει η νόσος, με σωστότερη θεραπεία, συνδυασμό χειρουργείου και φαρμακευτικών θεραπειών και φυσικά διεπιστημονική προσέγγιση. Θα ήθελα καταλήγοντας να προσθέσω ότι στη χώρα μας τρέχουν πολλές και αξιόλογες κλινικές μελέτες και καλό θα είναι τόσο οι συνάδελφοι ιατροί όσο και οι συγγενείς των ασθενών να έχουν υπόψιν τους τη μεγάλη ωφέλεια που θα έχουν οι ασθενείς από τη συμμετοχή σε αυτές, έχοντας την ευκαιρία να λάβουν τα νέα καινοτόμα φάρμακα, πριν κυκλοφορήσουν στη χώρα μας. Οι ρυθμιστικές αρχές, τα νοσοκομεία και η Πολιτεία σήμερα έχουν αγκαλιάσει αυτή την υπόθεση, αναγνωρίζοντας το μεγάλο όφελος που έχουν οι ασθενείς, αλλά και το όφελος για το σύστημα υγείας της χώρας, με την εισροή χρημάτων για τη διεξαγωγή αυτών των κλινικών μελετών.