Η επεμβατική πνευμονολογία βρίσκεται πολύ ψηλά στην ατζέντα της σύγχρονης αντιμετώπισης του καρκίνου του πνεύμονα, τόσο αναφορικά με τη διάγνωση όσο και αναφορικά με τη θεραπεία, τονίζει ο Γρηγόρης Στρατάκος, Επεμβατικός Πνευμονολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΚΠΑ, μιλώντας στο Hellenic Medical Review.

Ποιος ο ρόλος της επεμβατικής πνευμονολογίας στη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα;

Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της καθημερινής δουλειάς ενός επεμβατικού πνευμονολόγου. Είναι πολύ σύνηθες φαινόμενο, για παράδειγμα, ένα άτομο άνω των πενήντα να κάνει μια αξονική τομογραφία και να βρεθούν μικρές πυκνώσεις στον πνεύμονα, οι λεγόμενοι όζοι. Για να δούμε εάν υπάρχει πιθανότητα κακοήθειας, θα πρέπει να μπορούμε να επισκεφθούμε αυτούς τους όζους ενδοσκοπικά, να μπορέσουμε να λάβουμε βιοψία και να δούμε εάν είναι κακοήθεις ή όχι. Αυτή η διαδικασία θέτει την επεμβατική πνευμονολογία πολύ υψηλά στην ατζέντα της σύγχρονης αντιμετώπισης του καρκίνου, γιατί με τα βρογχοσκόπιά μας και με τις σύγχρονες τεχνικές καθοδήγησης μπορούμε να φθάσουμε έως αυτές τις βλάβες, χωρίς χειρουργική επιβάρυνση του ασθενούς. Υπέρηχοι, ηλεκτρομαγνητικό navigation, ακτινοσκόπηση και μια σειρά από άλλες δυνατότητες μας επιτρέπουν να φθάσουμε στο σημείο που πρέπει, καταλήγοντας σε μια διάγνωση ακριβείας. Σε όλη την παραπάνω διαδικασία βοηθάει και η τελευταία λέξη στην επεμβατική βρογχοσκόπηση, η ρομποτική βρογχοσκόπηση. Έχουν ήδη δημοσιευτεί οι πρώτες μελέτες που δείχνουν θεαματικά αποτελέσματα. Ένας ρομποτικός βραχίονας τοποθετείται στην τραχεία του ασθενούς και διενεργεί βρογχοσκόπηση με τις οδηγίες του ιατρού που χειρίζεται ένα joystick από απόσταση, που θα μπορούσε να είναι μια άλλη πόλη ή ακόμα και μια άλλη χώρα, δίνοντας λύση ακόμα και σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει ο χρόνος ή η δυνατότητα μεταφοράς του ασθενούς.

Παράλληλα, η ελαστογραφία και οι υπέρηχοι του βρογχοσκοπίου μας βοηθούν να διερευνήσουμε τους όγκους του μεσοθωρακίου ή τους λεμφαδένες που βρίσκονται γύρω από τους όγκους. Το βρογχοσκόπιο, που είναι εξοπλισμένο με υπερήχους, δεν βλέπει μόνο την ενδοβρογχική αλλά και την περιβρογχική εικόνα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, όπως ο καρδιολόγος βλέπει την καρδιά πίσω από τον θώρακα, έτσι και εμείς μπορούμε να δούμε λεμφαδένες και όγκους πίσω από τους βρόγχους. Πρόκειται για μια τεράστια εξέλιξη, που επιτρέπει να έχουμε πλέον εικόνα όλου του θώρακα.

Bλέπουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει πλέον και στην πρόληψη.

Ναι, πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη. Όταν ένα άτομο πραγματοποιήσει μια αξονική πνεύμονα και βρεθούν πχ. δέκα όζοι, έρχονται τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) για να ξεκαθαρίσουν ποιοι όγκοι είναι ύποπτοι και αξίζει να τους διερευνήσουμε επεμβατικά και ποιοι χρειάζονται απλώς να τους παρακολουθήσουμε. Επίσης, όταν λαμβάνουμε δείγματα από τους λεμφαδένες ή από τους όγκους, παρασκευάζουμε ένα μικρό παρασκεύασμα (πλακάκι) με το υλικό της παρακέντησής μας και το βλέπουμε σε ταχεία κυτταρολογική εξέταση ROSE (rapid on site evaluation). Αυτή η εξέταση μπορεί να γίνει με μηχάνημα ταχείας ανάγνωσης κυτταρολογικού υλικού που «σκανάρει» το πλακάκι μας και με τη χρήση της ΑΙ μέσα σε δευτερόλεπτα μας λέει πού υπάρχουν κύτταρα παθολογικά. Εάν ξέρουμε ότι το δείγμα μας είναι ικανοποιητικό, σταματάμε και ο ασθενής αποφεύγει περαιτέρω παρεμβάσεις, ενώ εάν το δείγμα μας δεν είναι ικανοποιητικό, επιμένουμε και ο ασθενής δεν χρειάζεται επανάληψη της εξέτασης σε δεύτερο χρόνο. Πρόκειται για μια συγκλονιστική εξέλιξη, που θα επιταχύνει και θα αυξήσει κατά πολύ την αποτελεσματικότητα των βιοψιών μας.

Ποιος ο ρόλος της επεμβατικής πνευμονολογίας στη θεραπεία του ΚτΠ;

Εδώ διακρίνουμε δύο περιπτώσεις: Τη θεραπεία των όγκων των κεντρικών αεραγωγών, όπου με τη θεραπευτική βρογχοσκόπηση μπορούμε να αφαιρέσουμε αυτούς τους όγκους και να τους καυτηριάσουμε με laser ή με άλλες τεχνικές. Στη συνέχεια, αφού καθαρίσουμε τους αεραγωγούς, μπορούμε να τους σταθεροποιήσουμε τοποθετώντας μια ενδοπρόθεση (stent), που κρατά τον αεραγωγό ανοικτό και δίνει στον ασθενή με καρκίνο του πνεύμονα τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει χωρίς πρόβλημα και άλλες θεραπείες. Γιατί είναι κατανοητό ότι ένας ασθενής με ΚτΠ ο οποίος έχει φραγμένη τραχεία ή βρόγχο, δεν μπορεί να κάνει χημειοθεραπεία, ακτινοβολία ή χειρουργείο.

Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία θεραπείας, αυτή των μικρότερων αεραγωγών της περιφέρειας του πνεύμονα, όπου μπορεί να υπάρχει ένας μικρότερος όζος. Εάν η αναπνευστική λειτουργία του ασθενούς είναι καλή, αυτός ο όζος μπορεί να χειρουργηθεί. Όμως, επειδή πολλοί ασθενείς είναι καπνιστές, έχουν ΧΑΠ ή αναπνευστική ανεπάρκεια και δεν μπορούν να μπουν στο χειρουργείο, εμείς μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο του όζου με τα βρογχοσκόπια και να καυτηριάσουμε τον όζο διαβρογχικά με ειδικούς καθετήρες μικροκυμάτων. Οι εξελίξεις αναφορικά με τις πρώτες μελέτες είναι τόσο θετικές, που μας δείχνουν ότι ίσως οδηγούμαστε εξελικτικά προς μια ισότιμη πρόταση βρογχοσκοπικής και χειρουργικής κατάργησης όγκων του πνεύμονα. Αυτό θα είναι κάτι πολύ καινούργιο και σημαντικό για τον κλάδο.

Είναι αλήθεια ότι η κλινική δουλειά στον καρκίνο του πνεύμονα μέσα στα νοσοκομεία είναι αποτέλεσμα στενής συνεργασίας ιατρών περισσοτέρων ειδικοτήτων. Ακτινολόγοι, θωρακοχειρουργοί, ΩΡΛ, ογκολόγοι, παθολογοανατόμοι και νοσηλευτές συνθέτουν ένα δίκτυο συνεργασίας, όπου καθένας έχει λόγο και χώρο, με απώτερο πάντα στόχο το συμφέρον του ασθενούς.

Από τη σκοπιά του καθηγητή του ΕΚΠΑ, πώς βλέπετε την εξέλιξη της επεμβατικής πνευμονολογίας στη χώρα μας;

Η εικόνα σήμερα δεν έχει καμιά σχέση με την εικόνα που είχα το 2003 που επέστρεψα στην Ελλάδα από το εξωτερικό. Έχει πλέον αναπτυχθεί μια πολύ αξιόλογη ομάδα συναδέλφων νέας γενιάς που έχουν εκπαιδευτεί σε κέντρα αναφοράς του εξωτερικού και ο καθένας έχει πάρει ένα κομμάτι και το αναπτύσσει περαιτέρω. Πλέον υπάρχουν κέντρα στην Αθήνα, σε δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία, στη Θεσσαλονίκη, ενώ αναπτύσσονται και άλλα στην περιφέρεια, όπως στη Λάρισα, στα Ιωάννινα και στην Πάτρα. Στην Α’ Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Σωτηρία» έχουμε ένα εκπαιδευτικό κέντρο για τις νέες τεχνολογίες βρογχοσκόπησης, με προσομοιωτή (simulator). Η σύγχρονη εκπαίδευση στις ενδοσκοπικές τεχνικές σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται πάνω σε ασθενείς, όπως και οι πιλότοι δεν εκπαιδεύονται σε πραγματικές πτήσεις με επιβάτες. Οι εκπαιδευόμενοί μας πριν να αγγίξουν ασθενή, έχουν περάσει πολλές ώρες στον προσομοιωτή και γνωρίζουν κάθε πιθανή έκβαση της ενδοσκοπικής διαδικασίας. Ο υπερσύγχρονος αυτός προσομοιωτής βρογχοσκοπήσεων που διαθέτουμε ήταν το αποτέλεσμα αγώνων πολλών ετών, το δε κέντρο εκπαίδευσής μας είναι ένα από τα τέσσερα αναγνωρισμένα κέντρα στην Ευρώπη (Χαϊδελβέργη, Άμστερνταμ, Κοπεγχάγη και Αθήνα). Δεχόμαστε κάθε χρόνο δεκάδες εκπαιδευόμενους από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο, κάτι που καταδεικνύει την καταξιωμένη θέση των Ελλήνων πνευμονολόγων στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Θα θέλαμε τη θέση σας αναφορικά με την πρόληψη του ΚτΠ.

Ο καρκίνος του πνεύμονα, παρότι είναι ο καρκίνος με τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων και στα δύο φύλα, δεν έχει στρατηγική πρόληψης, σε αντίθεση με τον καρκίνο του μαστού ή του τραχήλου της μήτρας. Φέτος είναι η χρονιά που γίνονται συντονισμένες προσπάθειες, ώστε να περάσει από τα ασφαλιστικά ταμεία των ευρωπαϊκών χωρών με μια κοινή ευρωπαϊκή πράξη το screening για τον καρκίνο του πνεύμονα με αξονικές τομογραφίες χαμηλής δόσης ακτινοβολίας σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού ηλικίας άνω των 50 ετών που έχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν τη νόσο (καπνιστές και πρώην καπνιστές, άτομα με ιστορικό άλλων κακοηθειών είτε ατομικά είτε στην οικογένειά τους κ.ά.). Στις ΗΠΑ η προληπτική αυτή εξέταση έχει εγκριθεί από τον FDA και το Medicare, ωστόσο στην Ευρώπη ακόμα δεν καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία, παρά το γεγονός ότι νέες μελέτες τεκμηριώνουν το όφελος των ασθενών με πρώιμη διάγνωση του καρκίνου αναφορικά με την επιβίωσή τους. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν πιέσεις από την πλευρά των υγειονομικών αλλά και των πολιτικών φορέων, ώστε να εγκριθεί αυτή η εξέταση από τα ασφαλιστικά ταμεία.