Σπήλιος Μανωλακόπουλος: «Περισσότερα από 200 σημεία στο DNA προδιαθέτουν στην εμφάνιση των ΙΦΝΕ»

H παθογένεια των ΙΦΝΕ οφείλεται σε απορρυθμισμένη ανοσολογική απάντηση του οργανισμού στα βακτήρια του εντερικού βλεννογόνου και τα παράγωγά τους. Ταυτόχρονα δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σημασία των γενετικών παραγόντων, καθώς έχουν βρεθεί περισσότερα από 200 σημεία στα ανθρώπινα χρωμοσώματα που προδιαθέτουν στην εμφάνιση των ΙΦΝΕ, τονίζει ο Σπήλιος Μανωλακόπουλος, Καθηγητής Παθολογίας – Γαστρεντερολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Ηπατο-Γαστρεντερολογική- Ενδοσκοπική Μονάδα, Β΄ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, ΓΝΑ «Ιπποκράτειο», μιλώντας στο Hellenic Medical Review.

Ποια τα επιδημιολογικά στοιχεία των ΙΦΝΕ στην Ελλάδα; Τυχόν διαφοροποιήσεις θα μπορούσαν να αποδοθούν ενδεχομένως σε κλιματολογικούς παράγοντες ή στη διατροφή;

Οι ΙΦΝΕ αποτελούν νοσήματα με πολυπαραγοντική αιτιολογία. Στην παθογένειά τους έχει φανεί ότι συμμετέχουν ανοσολογικοί μηχανισμοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες σε συγκεκριμένο γενετικό περιβάλλον. Τα λίγα δεδομένα από μελέτες του πληθυσμού της χώρας μας αναδεικνύουν κατανομή αντίστοιχη με αυτήν στον ευρωπαϊκό πληθυσμό. Χρειάζονται ωστόσο περισσότερες μελέτες όσον αφορά την επιδημιολογική κατανομή των ΙΦΝΕ στην Ελλάδα, ώστε να βγουν ασφαλή συμπεράσματα για την αιτιολογία των διαφοροποιήσεων από περιοχή σε περιοχή.

Ποιο είναι το παθογενετικό μοντέλο των ΙΦΝΕ; Σε ποιο ποσοστό υπεισέρχονται ανοσολογικοί, φλεγμονώδεις ή και γενετικοί παράγοντες;

Φαίνεται ότι η παθογένεια των ΙΦΝΕ οφείλεται σε απορρυθμισμένη ανοσολογική απάντηση του οργανισμού στα βακτήρια του εντερικού βλεννογόνου και τα παράγωγά τους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι στους ασθενείς με ΙΦΝΕ παρατηρούνται διαφοροποιήσεις τόσο στη σύσταση όσο και στη λειτουργία του εντερικού μικροβιώματος. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σημασία των γενετικών παραγόντων, καθώς έχουν βρεθεί περισσότερα από 200 σημεία στα ανθρώπινα χρωμοσώματα που προδιαθέτουν στην εμφάνιση των ΙΦΝΕ.

Ποια τα εξωτερικά συμπτώματα των ΙΦΝΕ; Αφορούν μόνο το έντερο ή και εξω-εντερικά συστήματα;

Τα κύρια συμπτώματα της νόσου Crohn περιλαμβάνουν κοιλιακό άλγος, διάρροια (με ή χωρίς πρόσμιξη αίματος), κόπωση και απώλεια βάρους. Λόγω της διατοιχωματικής προσβολής του βλεννογόνου, η νόσος Crohn μπορεί να εκδηλωθεί με συρίγγια, αποστήματα ή/και περιεδρική νόσο. Η δυνατότητα της νόσου να προσβάλλει οποιοδήποτε σημείο του γαστρεντερικού σωλήνα μπορεί να οδηγήσει σε άφθες, σε προσβολή του στόματος, δυσφαγία/οδυνοφαγία, σε προσβολή του οισοφάγου, ναυτία/έμετο, σε προσβολή του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου.

Η ελκώδης κολίτιδα συνήθως εκδηλώνεται με διάρροια με πρόσμιξη αίματος ή/και βλέννης. Ανάλογα με τη βαρύτητα της εκδήλωσης και την παρουσία επιπλοκών, οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν σοβαρή αιμορραγία, τοξικό μεγάκολο ή και διάτρηση.

Οι μισοί περίπου ασθενείς με ΙΦΝΕ εμφανίζουν μία τουλάχιστον εξωεντερική εκδήλωση. Μερικές από αυτές είναι σοβαρές και συνδέονται με αυξημένη νοσηρότητα, ακόμα και θνητότητα. Πληθώρα οργάνων μπορεί να προσβληθούν, και έτσι έχουμε εκδηλώσεις από τους οφθαλμούς (ιριδίτιδα, επισκληρίτιδα), αρθρώσεις (αρθρίτιδα/αρθροπάθεια), δέρμα (οζώδες ερύθημα, γαγγραινώδες πυόδερμα), τα χοληφόρα (πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα), τα νεφρά (νεφρολιθίαση), πνεύμονες (βρογχεκτασίες, χρόνια βρογχίτιδα, σαρκοείδωση, πλευρίτιδα, θρομβοεμβολική νόσος) και το αιμοποιητικό σύστημα (θρομβώσεις, αυτοάνοση αιμολυτική αναιμία).

Σε ποιες περιπτώσεις εμφανίζονται συμπτώματα από το συκώτι;

Η πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα έχει συσχετισθεί με τις ΙΦΝΕ και στα αρχικά στάδια είναι συνήθως ασυμπτωματική, με ανεύρεση αυξημένων τιμών αλκαλικής φωσφατάσης ορού από τον εργαστηριακό έλεγχο. Η πορεία της ωστόσο μπορεί να αποβεί βασανιστική για τον ασθενή, εμφανίζοντας ταυτόχρονα και συσχέτιση με τον καρκίνο των χοληφόρων. Διαταραχές του ήπατος και των χοληφόρων συχνά μπορούν να παρουσιαστούν ως αποτέλεσμα της φαρμακευτικής αγωγής. Η αμυλοείδωση είναι πολύ σπάνια, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε νεφρική ανεπάρκεια και συμμετοχή άλλων οργάνων όπως το ήπαρ.

Τι γίνεται όταν διαπιστώνονται σπάνιες εκδηλώσεις, όπως αμυλοείδωση ή παγκρεατίτιδα;

Η χρήση θειοπουρινών και οι χολόλιθοι αποτελούν τα πιο συχνά αίτια οξείας παγκρεατίτιδας σε ασθενείς με ΙΦΝΕ. Η αυτοάνοση παγκρεατίτιδα επίσης είναι μια νοσολογική οντότητα η οποία όλο και συχνότερα διαγιγνώσκεται σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα. Η δευτεροπαθής συστηματική αμυλοείδωση αποτελεί μια πολύ σπάνια αλλά σοβαρή επιπλοκή σε ασθενείς με ΙΦΝΕ, καθώς σχετίζεται με αυξημένα ποσοστά λοιμώξεων και πολυσυστηματική συμμετοχή. Σε κάθε περίπτωση, ο θεράπων ιατρός θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση, ώστε να εκτιμήσει συμπτώματα από όλα τα συστήματα, με αποτέλεσμα την έγκαιρη διάγνωση και θεραπευτική παρέμβαση ακόμα και σε πιο σπάνιες εκδηλώσεις των ΙΦΝΕ.

Mε δεδομένο ότι τα συμπτώματα των ΙΦΝΕ έχουν και άλλες παθήσεις, όπως π.χ., το ευερέθιστο έντερο, πώς γίνεται η διάγνωση των ΙΦΝΕ;

Η υποψία των ΙΦΝΕ θα τεθεί από την κλινική εικόνα και τα ευρήματα του απεικονιστικού/εργαστηριακού ελέγχου. Ειδικές εξετάσεις όπως η καλπροτεκτίνη κοπράνων αποκτούν ολοένα και αυξανόμενη σημασία στη διαγνωστική προσέγγιση αυτών των ασθενών. Η οριστική διάγνωση πρέπει να γίνει με τον ενδοσκοπικό έλεγχο και τα αντίστοιχα ιστολογικά ευρήματα.

Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε μαγνητική εντερογραφία ή ενδοσκοπική κάψουλα;

H νόσος Crohn μπορεί να προσβάλλει το σύνολο του γαστρεντερικού σωλήνα. Η μαγνητική εντερογραφία και η ενδοσκοπική κάψουλα παρέχουν πληροφορίες για το τμήμα και την έκταση του γαστρεντερικού σωλήνα που πάσχει από τη νόσο, ειδικά για το λεπτό έντερο, όπου δεν υπάρχει άμεση ενδοσκοπική προσπέλαση, επιλύοντας ταυτόχρονα και πιθανά διαφοροδιαγνωστικά ζητήματα.

Πότε πρέπει να παραπέμψουμε τον ασθενή σε ρευματολόγο;

Είναι απαραίτητη η στενή συνεργασία μεταξύ γαστρεντερολόγου και ρευματολόγου, τόσο για να τεθεί η διάγνωση των ΙΦΝΕ όσο και για τη θεραπευτική αντιμετώπιση των εκδηλώσεων από το μυοσκελετικό σύστημα. H προσβολή των αρθρώσεων δεν είναι σπάνια και έχει στενή συσχέτιση, ενώ συχνά προηγείται των εντερικών εκδηλώσεων των ΙΦΝΕ.

Σε ποιο ποσοστό οι ΙΦΝΕ συνδέονται με καρκίνο του εντέρου ή ακόμα και με καρκίνο του μαστού και πώς μπορεί να προβλεφθεί μια καθυστερημένη διάγνωση;

Αν και ο καρκίνος παχέος εντέρου που εμφανίζεται σε ασθενείς με ΙΦΝΕ αντιστοιχεί μόνο στο 1-2% των συνολικών περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου, αποτελεί μια πολύ σημαντική επιπλοκή και ενοχοποιείται για το 15% όλων των θανάτων ασθενών με ΙΦΝΕ. Η μακροχρόνια πορεία των ΙΦΝΕ και η φλεγμονή του βλεννογόνου, ειδικά σε ασθενείς με πολλαπλές εξάρσεις, έχει ως αποτέλεσμα τη γνωστή συσχέτιση του καρκίνου του παχέος εντέρου με τους ασθενείς αυτούς. Η επιτήρηση με τακτικό ενδοσκοπικό έλεγχο είναι απαραίτητη σε υποομάδες για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπευτική παρέμβαση. Όσον αφορά τον καρκίνο του μαστού, αν και υπάρχουν ενδείξεις, δεν υπάρχουν ακόμα σαφή δεδομένα που να συνδέουν τις ΙΦΝΕ με αυξημένη επίπτωσή του. Η συσχέτιση των ΙΦΝΕ με εντερικές και εξωεντερικές κακοήθειες αποτελεί αντικείμενο έρευνας, με πολλές μελέτες να επικεντρώνονται σε αυτό το αντικείμενο.