Οι εξελίξεις της έρευνας στον τομέα του καρκίνου είναι εντυπωσιακές και ταχέως εξελισσόμενες, τονίζει ο Βασίλειος Ραμφίδης, Παθολόγος – Ογκολόγος, Διευθυντής Ογκολογικής Κλινικής 251 Γεν. Νοσοκομείου Αεροπορίας – Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, Πανεπιστημιακός Συνεργάτης Ογκολογικής Μονάδας Γ’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής, μιλώντας στο Hellenic Medical Review, προσθέτοντας ότι η πρόοδος στην επιστήμη οδήγησε στην εμβάθυνση στη βιολογία με επακόλουθο την όλο και καλύτερη κατανόηση για το πως δημιουργείται ο καρκίνος, πως εξελίσσεται και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου με αφορμή το 21ο Παγκόσμιο Συνέδριο για τον καρκίνο του μαστού αναφέρθηκε ότι η μαστογραφία δεν είναι αρκετή για να διαγνωστεί με ασφάλεια ο καρκίνος του μαστού. Θα μπορούσατε να μας πείτε τους λόγους και τι πρέπει να κάνει μια γυναίκα για να έχει μια ασφαλή διάγνωση;

Η βάση του προληπτικού ασυμπτωματικού ελέγχου είναι η μαστογραφία, Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που απαιτούνται επιπρόσθετες εξετάσεις προκειμένου να διαπιστωθεί η παρουσία καρκίνου. Αν για παράδειγμα υπάρχει αμφιβολία στη μαστογραφία, πολλές φορές το επόμενο βήμα είναι η διενέργεια υπερήχου. Η προσέγγιση θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη για κάθε γυναίκα αναλόγως των ευρημάτων στη μαστογραφία, το οικογενειακό ιστορικό και την ηλικία της. Για παράδειγμα γνωρίζουμε ότι για τον λοβιακό τύπο καρκίνου μαστού, η εξέταση εκλογής είναι η μαγνητική μαστογραφία. Επίσης, η μαγνητική μαστογραφία είναι η εξέταση που χρησιμοποιείται για γυναίκες που φέρουν τη μετάλλαξη BRCA. Και φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε τη χρησιμότητα της ψηλάφησης του μαστού από ειδικό, οποίος αναλαμβάνει να αξιολογήσει και τα ευρήματα των απεικονιστικών μεθόδων.

Η επιστημονική έρευνα κάνει λόγο για κατανόηση του καρκινικού γονιδιώματος με επόμενο βήμα τη γνώση της αλληλουχίας των μεταστάσεων του καρκίνου. Υπάρχουν σημαντικά βήματα σε αυτό τον τομέα;

Οι εξελίξεις της έρευνας σε αυτό τον τομέα είναι εντυπωσιακές και ταχέως εξελισσόμενες. Η πρόοδος στην επιστήμη οδήγησε στην εμβάθυνση στη βιολογία με επακόλουθο την όλο και καλύτερη κατανόηση για το πως δημιουργείται ο καρκίνος, πως εξελίσσεται και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Σίγουρα δεν έχουμε φτάσει ακόμα στο σημείο που επιθυμούμε, και είναι ακόμα πολλά τα αναπάντητα ερωτήματα, αλλά πλέον έχουμε εντοπίσει γονίδια που αν τα φέρει κάποιος οργανισμός, έχει αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσει καρκίνο. Ενδεικτικά θα σας αναφέρω το γονίδιο BRCA, το οποίο ενοχοποιείται για πολλούς καρκίνους και κυρίως τον καρκίνο μαστού και ωοθηκών.

Επιπρόσθετα έχουμε εντοπίσει μεταλλάξεις σε ορισμένους τύπους καρκίνου, μοριακά δηλαδή χαρακτηριστικά του καρκινικού κυττάρου που προάγουν την καρκινογένεση, για τις οποίες έχουμε στη διάθεση μας στοχευμένες θεραπείες που είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και έχουν βελτιώσει εντυπωσιακά το προσδόκιμο επιβίωσης ακόμα και για πολύ επιθετικούς καρκίνους.

Η πεποίθηση και προσδοκία μου είναι ότι η περαιτέρω κατανόηση του καρκίνου σε επίπεδο βιολογίας είναι εκείνη που θα τον μετατρέψει σε μία χρόνια πάθηση.

Πρόσφατα και στη χώρα μας θεσπίστηκε το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού. Τι πρέπει να περιλαμβάνει ένα τέτοιο πρόγραμμα για να θεωρείται ολοκληρωμένο; Υπάρχει κάποιο παράδειγμα καλής πρακτικής από άλλη χώρα της Ευρώπης;

Το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» είναι η πρώτη προσπάθεια που γίνεται να δημιουργηθεί ένα εθνικό πρόγραμμα ασυμπτωματικού ελέγχου (screening) για τον καρκίνο μαστού. Ένα πετυχημένο πρόγραμμα screening δεν είναι απλά μια εξέταση, αλλά μια διαδικασία και ένα μονοπάτι. Ξεκινάει από την αναγνώριση των ατόμων που θα ενταχθούν σε αυτό, τα οποία αποτελούν τον πληθυσμό στόχο και το μονοπάτι ολοκληρώνεται με τη διάγνωση και τη θεραπεία εφόσον απαιτηθεί. Για να θεωρηθεί πετυχημένο βάσει του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, θα πρέπει όλα τα στάδια αυτού του μονοπατιού να παρέχονται στον πληθυσμό στόχο. Τα στάδια αυτά είναι:

  • Αναγνώριση του πληθυσμού στόχου. Στις περισσότερες χώρες όπως και στην Ελλάδα έχει επιλεχθεί η ηλικιακή ομάδα 50-70 ετών. Υπάρχει πρόσφατη σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επεκταθεί το όριο από την ηλικία των 45 ετών.
  • Πρόσκληση του πληθυσμού στόχου να υποβληθεί σε εξέταση με δυνατότητα επαναπρόσκλησης/υπενθύμισης.
  • Διενέργεια της εξέτασης (μαστογραφίας)
  • Παραπομπή όλων των θετικών εξετάσεων στα αντίστοιχα κέντρα για περαιτέρω διερεύνηση. Οι αρνητικές εξετάσεις αξιολογούνται, ενημερώνεται το πρόγραμμα screening και στέλνεται. Το πότε θα σταλεί ξανά πρόσκληση για εξέταση υπαγορεύεται από τα καταγεγραμμένα επιδημιολογικά στοιχεία. Για τον καρκίνο μαστού οι περισσότερες χώρες έχουν επιλέξει το χρονικό αυτό διάστημα να είναι 1 ή 2 έτη.
  • Διάγνωση του καρκίνου των θετικών εξετάσεων και καταγραφή των ψευδών θετικών αποτελεσμάτων, δηλαδή εκείνων των εξετάσων που η αρχική εικόνα έμοιαζε ψευδώς με καρκίνο, αλλά τελικά δεν ήταν.
  • Θεραπευτική παρέμβαση όπου απαιτείται.
  • Συλλογή, ανάλυση και αναφορά όλων των αποτελεσμάτων του screening ώστε να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα του, τα περιθώρια βελτίωσης και η καταγραφή της συσχέτισης οφέλους-κόστους.

Μία τέτοια ολοκληρωμένη διαδικασία αποτελεί το πρότυπο screening που κάθε χώρα πρέπει να ακολουθεί και αφορά όχι μόνο τον καρκίνο μαστού.

Η τεχνική mRNA που χρησιμοποιήθηκε στα εμβόλια για την Covid, θεωρείται χρήσιμη και για την ανάπτυξη και άλλων εργαλείων πρόληψης η και αντιμετώπισης κακοηθειών. Ποια είναι τα είδη καρκίνου που μέχρι σήμερα φαίνεται να έχουν το μεγαλύτερο όφελος από αυτή την τεχνική και σε ποιόν τομέα (πρόληψης η θεραπείας);

Η τεχνική mRNA αποτελεί μια επίσης σημαντική εξέλιξη στον τομέα του φαρμάκου. Για την ώρα η χρήση της στην καθ’ ημέρα κλινική πράξη περιορίζεται στα εμβόλια. Υπάρχουν όμως πολλές κλινικές μελέτες που έχουν ως στόχο να δείξουν αν θα μπορούσε η τεχνική αυτή να αξιοποιηθεί και στον καρκίνο και αναμένουμε με ενδιαφέρον τα αποτελέσματά τους.

Έχει ακουστεί πολλές φορές από συναδέλφους σας ότι η αντιμετώπιση του καρκίνου απαιτεί διεπιστημονικές ομάδες μέσα στα νοσοκομεία. Πόσο τηρείται ή είναι αυτό εφικτό στα νοσοκομεία του ΕΣΥ;

Η διεπιστημονική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του καρκίνου είναι επιβεβλημένη. Η πολυπλοκότητα του καρκίνου, οι πολλές θεραπευτικές επιλογές απαιτούν τη συνεργασία διαφορετικών ειδικοτήτων και τη δημιουργία ομάδας με επίκεντρο πάντα τον ασθενή. Τα ογκολογικά συμβούλια αποτελούν καθρέπτη αυτής της ανάγκης για διεπιστημονική προσέγγιση, προβλέπεται η σύστασή τους και από το νόμο και πλέον τα περισσότερα νοσοκομεία στη χώρα μας τα έχουν εντάξει στο πρόγραμμά τους.

Είστε πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής του 21ου Παγκοσμίου Συνεδρίου για τον καρκίνο του μαστού που φέτος θα διεξαχθεί στη Ρόδο. Ποια είναι τα σημαντικότερα οφέλη από τη διεξαγωγή αυτής της διοργάνωσης στη χώρα μας;

Είναι πολύ μεγάλη τιμή που μου ανατέθηκε από την κυρία Μουζάκα, την Πρόεδρο του συνεδρίου, να επιτελέσω χρέη Προέδρου της επιστημονικής επιτροπής στο 21ο Παγκόσμιο Συνέδριο για τον Καρκίνο Μαστού. Θα αποτελέσει ένα συνέδριο που θα αναδείξει όλα τα θέματα που αφορούν τον καρκίνο μαστού από την πρόληψη και την πολιτική της υγείας, τη διάγνωση και το χειρουργείο μέχρι τη συστηματική θεραπεία και την ανακουφιστική προσέγγιση. Παρατηρώντας το πρόγραμμα μπορεί άμεσα να γίνουν αντιληπτά δύο επιμέρους χαρακτηριστικά του συνεδρίου. Η διεπιστημονική προσέγγιση, με τη παρουσία διαφορετικών ειδικοτήτων, αλλά και η διακρατική συνεργασία με παρουσία ομιλητών και προσκεκλημένων από όλον τον κόσμο που θα μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους και τις εμπειρίες τους, ανάμεσα στους οποίους φυσικά και διακεκριμένοι Έλληνες επιστήμονες. Είναι εξαιρετικά σημαντικό που ένα τέτοιο συνέδριο, παγκόσμιου βεληνεκούς διοργανώνεται στη χώρα μας και θα τραβήξει τα φώτα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας στην Ελλάδα.