Ποια είναι εκείνη η ηλικιακή ομάδα του Ελληνικού πληθυσμού που αυξήθηκε κατά 3,18% μεταξύ 2019 και 2020; Θα σας αφήναμε λίγο χρόνο να το σκεφτείτε, αλλά θα σας το αποκαλύψουμε. Είναι ο πληθυσμός των ατόμων άνω των 85 ετών. Έχει κάτι το ιδιαίτερο αυτή η ηλικιακή ομάδα σε ότι αφορά τη διαχείριση της υγείας της; Εξαρτάται ποιον θα ρωτήσεις.
Οι κίνδυνοι που υπάρχουν στην προσέγγιση αυτής της ομάδας του πληθυσμού, όπως και όλων των ατόμων ηλικίας μεγαλύτερης των 75 ετών που χαρακτηρίζεται ως γηριατρικός πληθυσμός είναι πολλοί. Ο ένας αφορά την προσέγγιση που δεν λαμβάνει υπόψη της τις αλλαγές που επέρχονται στον οργανισμό με την πάροδο της ηλικίας και που θεωρεί ότι τα άτομα αυτά δε διαφέρουν σε τίποτα από τους νεότερους τους και αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Ο άλλος κίνδυνος είναι να θεωρηθεί ότι τα άτομα αυτά έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής τους και δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε καινούργια προβλήματα και καταστάσεις που εμφανίζονται.
Και στις δυο περιπτώσεις δεν λαμβάνονται υπόψιν τα πραγματικά δεδομένα αυτού του πληθυσμού. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε ότι το προσδόκιμο επιβίωσης στην ηλικία των 85 ετών είναι 6 χρόνια για τους άνδρες και 7 χρόνια για τις γυναίκες. Επίσης δεν λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι πρόκειται για έναν ιδιαίτερα ετερογενή πληθυσμό που τις περισσότερες φορές έχει πολλαπλά νοσήματα και λαμβάνει πολλά φάρμακα (πολυφαρμακία), ο οποίος κινδυνεύει από καταστάσεις που συχνά δεν υπολογίζονται, όπως οι πτώσεις, η έκπτωση της λειτουργικότητας, η σαρκοπενία, η ευπάθεια για να αναφέρουμε κάποιες από αυτές.
Τι κάνουν αλλού;
Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Τα θέματα αυτά έχουν λυθεί εδώ και χρόνια στις περισσότερες χώρες της ΕΕ και όχι μόνο, όπου υπάρχει η Γηριατρική, αναγνωρισμένη και διακριτή οντότητα αλλού ως ειδικότητα, αλλού ως εξειδίκευση, αλλού ως κατάρτιση. Σε κάθε περίπτωση σε αυτές τις χώρες φροντίζουν και παρέχουν την καλύτερη δυνατή φροντίδα στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, όπως αυτή δύναται να προσφερθεί με τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τα εργαλεία της Γηριατρικής.
1.Υπάρχει ένα συνεχές στην εκπαίδευση των γιατρών που ξεκινάει από το προπτυχιακό επίπεδο με την υποχρεωτική εκπαίδευση των φοιτητών ιατρικής στη Γηριατρική. Δεν είναι αποδεκτό να μην υπάρχει προετοιμασία των νέων γιατρών για την πραγματική ζωή. Πάνω από ένας στους τέσσερις Έλληνες είναι άνω των 65 ετών ενώ οι περισσότεροι από αυτούς αποτελούν και τη μεγαλύτερη μερίδα των χρηστών των υπηρεσιών υγείας. Είναι σημαντικό να υπάρχει κατάλληλη προετοιμασία των νέων γιατρών για την μεγαλύτερη ίσως ιατρική πρόκληση που είναι η γήρανση του πληθυσμού. Είναι αναγκαιότητα να υπάρχει μεταπτυχιακή εκπαίδευση και κατάρτιση, τόσο των ιατρών όσο και όλων των επαγγελματιών υγείας που θα στελεχώσουν τη γηριατρική ομάδα φροντίδας (νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, λογοθεραπευτές, φυσικοθεραπευτές).
2.Υπάρχει επίσης ένα πλέγμα προ-νοσοκομειακών δομών φροντίδας και υποστήριξης στην κοινότητα και μετα-νοσοκομειακών δομών, αποκατάστασης και όχι μόνο που εξασφαλίζουν την όσο το δυνατό καλύτερη φροντίδα για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας για όσο το δυνατό μακρύτερη και ποιοτικότερη παραμονή του ατόμου στο σπίτι. Υπάρχει ένα δίκτυο δομών μακροχρόνιας διαμονής που λειτουργούν με κανόνες και ποιοτικά κριτήρια φροντίζοντας με τον καλύτερο τρόπο τα άτομα που διαμένουν σε αυτές.
Τι γίνεται στην Ελλάδα:
Υπάρχει μια σχετική αδράνεια στην προετοιμασία μας για το παρόν τόσο της πολιτείας, αλλά και του συστήματος υγείας και των οικογενειών, λόγω συνθηκών και ιδιοσυγκρασίας και λόγω του ότι στηριζόμαστε στην άτυπη φροντίδα που παρέχεται κατά κύριο λόγο από γυναίκες, οι οποίες και αυτές με τη σειρά τους μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο καθιστώντας δυσχερή την ανεύρεση ακόμα και αυτής της λύσης. Δεν έχουμε φροντίσει για την ανάπτυξη κατάλληλων και επαρκών υποδομών στην κοινότητα, ούτε δομών αποκατάστασης. Οι περισσότεροι γιατροί στηρίζονται στην εμπειρία τους για την φροντίδα των ηλικιωμένων.
Δεν αναγνωρίζουμε την προστιθέμενη αξία της Γηριατρικής ή νιώθουμε απειλή από την εφαρμογή της. Όταν συνειδητοποιήσουμε ότι η ανάπτυξη της Γηριατρικής είναι προς όφελος όλων μας, καταρχάς των συμπολιτών μας που είναι ήδη μεγαλύτεροι, αυτών που μεγαλώνουν, των ιατρών οι οποίοι συνεργαζόμενοι μεταξύ τους θα μπορέσουν να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίας υγείας και λύσεις στους ασθενείς τους, των σοβαρών επενδυτών που θα μπουν στη διαδικασία να επενδύσουν σε αυτό που λέγεται «silver economy». Δεν υπάρχει περίπτωση να έλθει για να μετοικήσει στην Ελλάδα ούτε ένας Ευρωπαίος συνταξιούχος σε μεγάλη ηλικία, αν δεν του εξασφαλιστεί η παρουσία γηριατρικής κάλυψης και φροντίδας. Όχι γιατί δε θέλει, αλλά γιατί έτσι έχει μάθει στη χώρα του.
Υπήρχε η ευκαιρία προ 3ετίας για αναγνώριση της Γηριατρικής ως εξειδίκευση με κατατεθειμένη εισήγηση εγκεκριμένη από το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας, αλλά δεν προχώρησε. Υπάρχουν προσπάθειες όπως αυτή που έχουμε ξεκινήσει εδώ και 2 χρόνια με τη λειτουργία του Κέντρου Γηριατρικής Αξιολόγησης στο Ερρίκος Ντυνάν, όπου προσπαθούμε να χρησιμεύσουμε ως χώρος έρευνας στη Γηριατρική, ως χώρος κατάρτισης και εκπαίδευσης νέων συναδέλφων ιατρών και όχι μόνο, ως χώρος ζύμωσης και επιστημονικής συζήτησης, προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τους ασθενείς μας σε ένα καινούργιο τρόπο αντιμετώπισης και αξιολόγησης με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες της κάθε ηλικίας, μέσω μιας ολιστικής πολύ-επιστημονικής προσέγγισης.
Υπάρχουν μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ (Φυσιολογία της Γήρανσης και Γηριατρικά Σύνδρομα), από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Διαχείριση Γήρανσης και Χρονίων Νοσημάτων), υπάρχουν αρκετές Γηριατρικές επιστημονικές εταιρείες με πλούσια δράση, υπάρχει η διοργάνωση του Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Γηριατρικής τον Οκτώβρη του 2021 στην Αθήνα, υπάρχει η ηλεκτρονική Γηριατρική και Γεροντολογική βιβλιοθήκη, υπάρχουν αρκετοί γιατροί με εκπαίδευση και κατάρτιση στο εξωτερικό στη Γηριατρική που επιστρέφουν στην Ελλάδα.
Τι πρέπει να γίνει;
Δεν αρκεί όμως μόνο αυτό. Είναι ανάγκη να απαρτιωθούν όλα αυτά με ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης που θα περιλαμβάνει καταρχάς την αναγνώριση της Γηριατρικής ως γνωστικό αντικείμενο ώστε να μπορέσουν να εργαστούν με ισότιμους όρους γιατροί που έχουν κάνει την ειδικότητα της Γηριατρικής σε χώρες της Ευρώπης και σήμερα δεν είναι αναγνωρισμένοι ως ειδικοί. Ένα πρώτο βήμα για την ευρεία και ταχεία διασπορά της Γηριατρικής στην Ελλάδα θα μπορούσε να είναι η αναγνώριση της κατάρτισης – επάρκειας (competence) στη Γηριατρική, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια που θα αφορά ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Και πάλι όμως αυτά τα βήματα από μόνα του δεν είναι αρκετά. Χρειάζεται να γίνουν επενδύσεις στην ανάπτυξη ενός δικτύου δομών πρόληψης, φροντίδας, αποκατάστασης και τελικής φροντίδας σε όλη την επικράτεια. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να καθυστερήσουμε και άλλο και θα πρέπει να βρούμε την όσο το δυνατό καλύτερη λύση που θα αφορά την Ελλάδα, τόσο από δημογραφική άποψη (πληθυσμού και επαγγελματιών υγείας), όσο και από γεωγραφική άποψη και από άποψη διαθέσιμων υποδομών.
Η πορεία δεν είναι εύκολη και δε θα είναι εύκολη. Πολλοί θα αντιδράσουν, πολλοί θα θελήσουν να επωφεληθούν. Η εμπειρία όλων μας θα διαμορφώνει και θα καθορίζει τα βήματα που θα πρέπει να γίνουν. Είμαστε όλοι στην ίδια ομάδα και απώτερος στόχος μας είναι η όσο το δυνατό καλύτερη φροντίδα υγείας των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, εκείνων που μεγαλώνουν και θα είναι τα αυριανά άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, με διατήρηση της λειτουργικότητας και της αυτονομίας τους στην κοινότητα, στο σπίτι τους στη γειτονιά τους για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με αποφυγή της υπερβολικής νοσηρότητας και επαναλαμβανόμενης νοσηλείας. Με δομές μακροχρόνιας και τελικής φροντίδας με τέτοια χαρακτηριστικά που θα εξασφαλίζουν την όσο το δυνατό πιο αξιοπρεπή και ποιοτική φροντίδα των φιλοξενούμενων σε αυτές. Το αύριο είναι τώρα.