Η ακτινοθεραπευτική ογκολογία είναι μια ραγδαία εξελισσόμενη ιατρική ειδικότητα και αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς θεραπευτικούς πυλώνες στη μάχη κατά του καρκίνου. Συνδέεται στενότατα με τις εξελίξεις στον χώρο των αντινεοπλασματικών φαρμάκων και της τεχνολογίας.

Η ακτινοθεραπεία, είτε ως μοναδική θεραπεία είτε μετά από κάποια χειρουργική επέμβαση ή και σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ή ανοσοθεραπεία, συντελεί στο να έχουμε για κάθε στάδιο του καρκίνου του πνεύμονα την καλύτερη δυνατή θεραπευτική προσέγγιση. Είναι όμως απαραίτητο, για να επιτύχουμε το καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα, ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος μαζί με τον χειρουργό και τον παθολόγο ογκολόγο να συνεργάζονται πριν από οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση, για να μπορέσουν να επιλέξουν το βέλτιστο θεραπευτικό σχήμα για κάθε ασθενή ξεχωριστά.

Αυτή στην ουσία είναι η συμβολή του ογκολογικού συμβουλίου, που θα πρέπει να γίνεται για κάθε ασθενή που βρίσκεται αντιμέτωπος με τον καρκίνο. Το ογκολογικό συμβούλιο είναι θεσμοθετημένο, αλλά σε έναν μεγάλο βαθμό παραμένει κενό γράμμα.

Η ακτινοθεραπευτική ογκολογία είναι μια σχετικά νέα και ραγδαία εξελισσόμενη ιατρική ειδικότητα, αλλά στην πράξη πολλοί ασθενείς όταν θα πρέπει να υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία δεν γνωρίζουν σε ποιας ειδικότητας γιατρό θα πρέπει να απευθυνθούν.

Ο ειδικός γιατρός στον οποίο θα πρέπει να απευθυνθούν και που θα αναλάβει τη θεραπεία τους είναι ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος. Για πάρα πολύ κόσμο, υπάρχει ακόμα η σύγχυση ανάμεσα στην ακτινοθεραπευτική ογκολογία και στην ακτινολογία και, φυσικά, ως επακόλουθο, ανάμεσα στον ακτινοθεραπευτή ογκολόγο και στον ακτινολόγο.

Η αλήθεια είναι ότι είναι τελείως διαφορετικές ειδικότητες, με τελείως διαφορετικό γνωστικό αντικείμενο. Όμως και οι δύο ειδικότητες χρησιμοποιούν ακτινοβολία, γι’ αυτό έχουν το ακτινο- ως αρχικό, και αυτό είναι που δημιουργεί τη σύγχυση. Η ακτινολογία ας μην ξεχνάμε ότι είναι μια από τις παλαιότερες ιατρικές ειδικότητες και χρησιμοποιεί ακτίνες πολύ χαμηλής ενέργειας για να ανιχνεύσει οτιδήποτε θα μπορούσε να βοηθήσει στη διάγνωση οποιασδήποτε ασθένειας. Δεν είναι κλινική ειδικότητα και ανήκει στον εργαστηριακό τομέα. Από την άλλη, η ακτινοθεραπευτική ογκολογία χρησιμοποιεί εστιασμένη ακτινοβολία πολύ μεγάλης ενέργειας, με στόχο να καταστρέψει έναν όγκο, κυρίως κακοήθη (μόνη ή σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ή ανοσοθεραπεία).

Είναι κλινική ειδικότητα και ανήκει στον παθολογικό τομέα και ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος είναι ο υπεύθυνος γιατρός για την απόφαση, τον σχεδιασμό, τα σχήματα θεραπείας και την παρακολούθηση του ασθενούς κατά τη διάρκεια αλλά και μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας.

Πότε η ακτινοθεραπεία θα μπορούσε να υποκαταστήσει το χειρουργείο
Υπάρχουν περιπτώσεις που η ακτινοθεραπεία θα μπορούσε να υποκαταστήσει το χειρουργείο. Εάν πάμε στα πολύ αρχικά στάδια, σ’ αυτά που έχουμε και πολύ υψηλά ποσοστά ίασης, η κύρια θεραπεία είναι σαφέστατα η χειρουργική. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που για διάφορους άλλους ιατρικούς λόγους δεν μπορούν να χειρουργηθούν. Σε αυτές τις περιπτώσεις δίνει τη λύση η ακτινοθεραπεία, με μια τεχνική που ονομάζεται ακτινοχειρουργική και λειτουργεί με πάρα πολύ μεγάλη δόση ακτινοβολίας, εστιασμένη απόλυτα στη βλάβη.

Στα αρχικά στάδια δεν έχουμε επέκταση στους περιοχικούς λεμφαδένες, και αυτό περιορίζει πάρα πολύ την περιοχή που πρέπει να ακτινοβοληθεί. Η πολύ υψηλή δόση λοιπόν μόνο εκεί μπορεί να υποκαταστήσει τη χειρουργική αφαίρεση. Και πραγματικά, η ακτινοχειρουργική έχει δείξει εξαιρετικά αποτελέσματα σε πολύ αρχικά στάδια. Υπάρχουν ήδη πολλές μελέτες που την φέρνουν ισοδύναμη με ένα χειρουργείο.

Είναι ξεκάθαρο όμως ότι μέχρι σήμερα δεν είναι καθιερωμένη ως πρώτη επιλογή· γίνεται μόνο όταν χειρουργικά δεν μπορεί να γίνει η αφαίρεση του όγκου. Το σπουδαίο είναι ότι δίνει μια λύση και εξαιρετικά αποτελέσματα ίασης σε ασθενείς που πραγματικά δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αυτό το αρχικό στάδιο της νόσου.

Στα υπόλοιπα στάδια, η ακτινοθεραπεία έχει ρόλο στις περισσότερες περιπτώσεις και σχεδόν πάντα σε συνεργασία με τις άλλες θεραπείες. Βέβαια, εδώ μπορούμε να μιλήσουμε μόνο πολύ γενικά, αφού για κάθε ασθενή η θεραπεία, ανάλογα με την έκταση και τα χαρακτηριστικά του όγκου, θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη. Αν, για παράδειγμα, υπάρχουν θετικοί αδένες και θα πρέπει να ακτινοβοληθεί ο ασθενής μετά το χειρουργείο, αυτό συνήθως γίνεται σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία και ανάλογα με τον ακριβή τύπο της νόσου και με την ανοσοθεραπεία.

Όλες αυτές οι θεραπείες και όλες οι ειδικότητες θα πρέπει να συνεργαστούν με συγκεκριμένο τρόπο και μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, για να επιτύχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις που ο ασθενής δεν μπορεί να χειρουργηθεί, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως έχουμε τον ταυτόχρονο συνδυασμό της ακτινοθεραπείας με τη χημειοθεραπεία ή/και την ανοσοθεραπεία.

Η ακτινοθεραπεία στη μεταστατική νόσο
Η ακτινοθεραπεία έχει λόγο ακόμη και στη μεταστατική νόσο και μάλιστα η προσφορά της εδώ είναι πολύ σημαντική όσον αφορά, πρώτα απ’ όλα, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
Η ανακουφιστική συνιστώσα της ακτινοθεραπείας είναι πάρα πολύ ισχυρή και δεν θα πρέπει ποτέ να παραγνωρίζεται. Για παράδειγμα, ξέρουμε πόσο φοβίζουν οι οστικές μεταστάσεις, αφού συνδέονται με πολύ δυνατό πόνο. Όμως, με την ακτινοθεραπεία αντιμετωπίζονται και ο πόνος υφίεται σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, που φτάνει και το 80%. Δυνατό όπλο είναι και όταν υπάρχουν εγκεφαλικές ή ηπατικές μεταστάσεις, λίγες σε αριθμό, πάλι με την υψηλή δόση της ακτινοχειρουργικής, αρκεί βέβαια να πληρούνται οι σωστές ενδείξεις. Όλα αυτά μπορούν να επηρεάσουν θετικά, πρώτα απ’ όλα, την ποιότητα ζωής των ασθενών, αλλά και στις περιπτώσεις των λίγων μεταστάσεων να δώσουν και παράταση της ζωής.

Η προσφορά της σύγχρονης ακτινοθεραπείας
Με τις εξελίξεις που έχουν συντελεστεί στον χώρο της ακτινοθεραπείας και με όλα τα καινούργια μηχανήματα τα οποία έχουν εγκατασταθεί στην Ελλάδα το τελευταίο διάστημα, η χώρα μας έχει φτάσει σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο ποιοτικής ακτινοθεραπείας.

Η σύγχρονη ακτινοθεραπεία επιτρέπει στους γιατρούς να δώσουν πολύ μεγαλύτερες δόσεις στον όγκο και να μειώσουν τις παρενέργειες, αφού τους βοηθάει να αποφύγουν τους γύρω υγιείς ιστούς με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο απ’ ό,τι γινόταν πριν.

Σίγουρα, αυτό το οποίο κάποιος φοβάται όσον αφορά στις παρενέργειες, εξαρτάται από ποια περιοχή πρέπει να ακτινοβοληθεί. Συνήθως, η μεγαλύτερη ενόχληση είναι όταν πρέπει να ακτινοβοληθεί το μεσοθωράκιο, γιατί ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος του οισοφάγου θα πρέπει να λάβει υψηλή δόση, όταν είναι πολύ κοντά ο όγκος.

Τότε, λογικά περιμένουμε να υπάρχει δυσκολία στην κατάποση, η οποία μπορεί να γίνει και αρκετά έντονη, κυρίως όταν η ακτινοθεραπεία συνδυάζεται με τη χημειοθεραπεία.
Τίποτα άλλο δεν θα έλεγα ότι θα ταλαιπωρήσει πολύ τους ασθενείς. Σε γενικές γραμμές, οι παρενέργειες είναι ανεκτές, αφού οι δόσεις ανοχής των φυσιολογικών ιστών γίνονται απόλυτα σεβαστές όταν γίνεται ο σχεδιασμός της ακτινοθεραπείας.

Το σίγουρο είναι ότι η ακτινοθεραπεία με την καινούργια της μορφή μπορεί να προσφέρει πάρα πολλά σε έναν ασθενή, στη μάχη που δίνει με μια τόσο δύσκολη νόσο, όπως είναι ο καρκίνος του πνεύμονα. Μπορεί να προσφέρει και ποιότητα και ποσότητα ζωής, που είναι και τα δύο πολύ σημαντικά, γιατί ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η θεραπεία μας αφορά σε έναν άνθρωπο και όχι απλώς σε μια νόσο. Βέβαια, ο πιο σημαντικός παράγων και για την ποιότητα και για την ποσότητα ζωής είναι η πρόληψη ή, έστω, η όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη διάγνωση. Γιατί ο καρκίνος του πνεύμονα, όταν διαγνωστεί πολύ νωρίς, έχει πολύ καλύτερη πορεία, πολύ πιο αποτελεσματική θεραπεία και εξαιρετικά ποσοστά επιβίωσης.